Poradnik dla konsumentów powstał we współpracy ze Stowarzyszeniem Konsumentów Polskich.
Szczegółowe informacje znajdziesz w zakładce Porady 2016
W kolejnych zakładkach znajdziesz przydatne wzory pism, obowiązujące przepisy i adresy instytucji.
Codziennie zawierasz wiele umów, wsiadając do autobusu, czy podpisując umowę z operatorem telekomunikacyjnym, albo z bankiem. Niektóre z tych umów nie są przez ciebie negocjowane, nie masz faktycznego wpływu na ich treść: przystępujesz do nich i podpisujesz umowę w kształcie zaproponowanym przez przedsiębiorcę. Są to umowy zawierane według wzorca umowy. Przy czym do wzorca zalicza się zarówno dokument o nazwie „umowa", jak i stanowiące załącznik do umowy ogólne warunki umów, czy regulaminy.
Taki wzorzec umowny wiąże cię - jest dla ciebie obowiązujący, gdy został ci doręczony przed zawarciem umowy. Chodzi o to, żebyś miał możliwość zapoznania się z jego treścią. Bądź uważny, koniecznie sprawdź czy w treści umowy znajduje się oświadczenie, że otrzymałeś załączniki w postaci regulaminu, czy ogólnych warunków umów. Jeżeli tak jest, domagaj się ich wydania i przeczytaj je zanim złożysz podpis na umowie.
Umowy zawierane powszechnie, w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego nie wymagają podpisania i doręczenia wzorów, wiążą cię, jeżeli z łatwością mogłeś zapoznać się z treścią takiego wzorca.
Przykład:
Kiedy kupujesz bilet na basen, nikt nie wręcza ci regulaminu basenu, nie podpisujesz umowy na piśmie. Regulamin - wzorzec jest wywieszony na basenie i możesz z łatwością się z nim zapoznać.
Wzorzec umowy powinien być sformułowany w sposób jednoznaczny i zrozumiały dla ciebie. Gdyby doszło do sporu i sprawa trafiłaby do sądu, postanowienia niejednoznaczne zawsze będą tłumaczone na twoją korzyść, jeżeli jesteś konsumentem.
Gdy zdarzy się taka sytuacja, że podpiszesz umowę sprzeczną z treścią wzorca obowiązującego u przedsiębiorcy, wiąże was umowa, która została podpisana, a nie wzorzec.
Podstawa prawna:
art. 385-385 3 Kodeksu cywilnego
art. 23a-23d, art. 99a-99f ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
art. 47945 kodeksu postępowania cywilnego
Może się zdarzyć, że w twojej umowie znajdą się postanowienia, które zostaną uznane za niedozwolone postanowienia umowne. Oceny takiej dokonuje sąd powszechny bądź Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Żeby postanowienie uznać za niedozwolone, musi spełniać łącznie następujące warunki:
1) nie zostało uzgodnione indywidualnie, przykładowo pochodzi z wzorca umowy, czyli jest to takie postanowienie umowy, na które nie miałeś rzeczywistego wpływu; gdyby przedsiębiorca twierdził, że dane postanowienie było z tobą negocjowane, musi to udowodnić;
2) kształtuje twoje prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, co oznacza, że przyznane ci prawa wynikające z danego postanowienia lub nałożone na ciebie obowiązki nie mogą zostać ocenione jako uczciwe; oceny zgodności postanowienia z dobrymi obyczajami dokonuje się biorąc pod uwagę całą sytuację, która miała miejsce w chwili zawierania umowy. Analizuje się treść umowy, okoliczności zawarcia umowy (przykładowo: czy byłeś zaskoczony propozycją zawarcia umowy, czy przeciwnie sam zaproponowałeś jej zawarcie przychodząc do przedsiębiorcy), a także badając inne umowy, powiązane z umową ocenianą;
3) rażąco narusza twoje interesy, przy czym w grę wchodzą nie tylko interesy ekonomiczne, ale także każde interesy, przykładowo strata czasu, bądź kłopoty logistyczne; nie chodzi przy tym o zwyczajne pokrzywdzenie, ale o bardzo istotne naruszenie twoich interesów, rażąco odbiegające od norm.
Spośród wielu zapisów umowy, najważniejsze są te, które dotyczą ceny (lub wynagrodzenia) i innych tzw. głównych świadczeń stron. Jeśli są one sformułowane w sposób jednoznaczny, nie będą podlegały ocenie z punktu widzenia ich zgodności z przepisami dotyczącymi niedozwolonych postanowień umownych. Wszystkie pozostałe postanowienia umowy mogą być oceniane z punktu widzenia wyżej wymienionych kryteriów.
Podstawa prawna:
art. 385-385 3 Kodeksu cywilnego
art. 23a-23d, art. 99a-99f ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
art. 47945 kodeksu postępowania cywilnego
Niedozwolone postanowienie umowne nie wiąże z mocy prawa, jeśli występuje w umowie zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem. Przedsiębiorca nie może skutecznie powoływać się na takie postanowienie. Umowa w pozostałym zakresie jest wiążąca. Oznacza to, że jeżeli w twojej umowie znajduje się niedozwolone postanowienie umowne, postanowienie takie nie wiąże cię. Traktowane jest tak, jakby go w ogóle nie było w twojej umowie. Wiążą cię pozostałe zapisy umowy.
Przeciwko przedsiębiorcy, który stosuje niedozwolone postanowienia umowne mogą zostać wytoczone sprawy przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Podstawa prawna:
art. 385-385 3 Kodeksu cywilnego
art. 23a-23d, art. 99a-99f ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
art. 47945 kodeksu postępowania cywilnego
Katalog przykładowych niedozwolonych postanowień umownych znajduje się w przepisach kodeksu cywilnego.. Nie jest to lista zamknięta. Lista ma za zadanie ułatwić ocenę, czy w zawartej przez ciebie umowie znajdują się niedozwolone postanowienia umowne. Na liście znajdują się między innymi następujące postanowienia:
1) klauzule, które wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania;
Przykład:
Kupiłeś karnet na basen, który uprawnia cię do korzystania z basenu przez 8 godzin w miesiącu, po dwie godziny tygodniowo. Tymczasem w regulaminie zapisano, że jeżeli basen jest w danym tygodniu zamknięty z powodu organizowanych zawodów to twoje godziny w tym tygodniu 'przepadają' i nie możesz żądać zwrotu zapłaconej ceny.
2) klauzule, które uprawniają przedsiębiorcę do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie;
Przykład:
Twoja umowa o świadczenie usługi Internetu zawiera postanowienie, stosownie do którego operator telekomunikacyjny może jednostronnie zmienić cenę wybranego przez ciebie pakietu, a to nie daje ci prawa do rozwiązania umowy.
3) klauzule, które pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia, natomiast przyznają takie prawo przedsiębiorcy.
Przykład:
Zawarłeś na czas nieokreślony umowę na dostarczanie gazet do domu. W umowie jest zapis, zgodnie z którym przedsiębiorca może ją wypowiedzieć w ciągu dwóch tygodni, zaś tobie takie uprawnienie nie przysługuje.
Podstawa prawna:
art. 385-385 3 Kodeksu cywilnego
art. 23a-23d, art. 99a-99f ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
art. 47945 kodeksu postępowania cywilnego
Jeśli podejrzewasz, że w twojej umowie znajdują się niedozwolone klauzule możesz:
1) Wystąpić, aby sąd powszechny dokonał oceny czy dane postanowienie jest niedozwolone, w sprawie, która toczy się przed tym sądem.
Oznacza to, że jeżeli przedsiębiorca wystąpił przeciwko tobie ze sprawą, a podstawą jego roszczeń jest postanowienie, które uznajesz za niedozwolone postanowienie umowne, zgłoś do sądu wniosek, aby uznał to postanowienie za niedozwolone i na tej podstawie oddalił roszczenia przedsiębiorcy.
Jeżeli ty wystąpiłeś ze sprawą przeciwko przedsiębiorcy i podstawą tej sprawy jest twoje twierdzenie, że dane postanowienie jest niedozwolonym postanowieniem umownym, zgłoś do sądu wniosek, aby je uznał za niedozwolone i na tej podstawie rozstrzygnął sprawę na twoją korzyść.
Ocena zapisu lub zapisów w umowie dokonywana w pojedynczej, indywidualnej sprawie, nazywana jest kontrolą incydentalną.
Przykład:
Mimo że masz karnet na basen, nie mogłeś z niego skorzystać, bo na basenie były organizowane zawody. Przedsiębiorca nie chce ci zwrócić pieniędzy za niewykorzystane godziny, zapisał bowiem w regulaminie, że w takim przypadku zwrot ceny nie przysługuje. Kierujesz sprawę do sądu wnosząc o zasądzenie na twoją rzecz kwoty, która stanowi równowartość niewykorzystanych godzin i jednocześnie podnosisz, że zwrot wpłaconej, niewykorzystanej kwoty jest należny z uwagi na to, że postanowienie, które wyłącza ten zwrot jest niedozwolonym postanowieniem umownym. Jeśli sąd uzna klauzulę za niedozwoloną, wtedy nie będzie ona wiążąca. W mocy pozostaną natomiast wszystkie inne postanowienia twojej umowy. Przedsiębiorca będzie musiał oddać cenę niewykorzystanych godzin.
2) Powiadomić o swoich podejrzeniach Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
W tym przypadku sprawa dotyczy wszystkich, którzy mogą być poszkodowani przez stosowanie niedozwolonej klauzuli w umowach stosowanych przez przedsiębiorcę, a UOKiK sprawuje kontrolę abstrakcyjną.
Każdy, np. ty, może złożyć do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zawiadomienie o podejrzeniu naruszenia zakazu stosowania we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych.
Jeżeli Prezes UOKiK wyda decyzję o uznaniu postanowienia za niedozwolone i zakaże jego wykorzystywania w umowach zawieranych z konsumentami, to skutki takiej decyzji dotyczą tego przedsiębiorcy, który stosował niedozwolone postanowienie oraz wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji.
W swojej decyzji Prezes UOKiK może także określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, czyli na przykład może nakazać poinformowanie konsumentów, którzy zawarli dokładnie taką umowę, o tym, że w ich umowie znajduje się niedozwolone postanowienie umowne.
Decyzje podejmowane przez Prezesa UOKiK są publikowane na stronie internetowej UOKiK.
Podstawa prawna:
art. 385-385 3 Kodeksu cywilnego
art. 23a-23d, art. 99a-99f ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
art. 47945 kodeksu postępowania cywilnego