Codziennie zawierasz wiele umów, wsiadając do autobusu, czy podpisując umowę z operatorem telekomunikacyjnym, albo z bankiem. Niektóre z tych umów nie są przez ciebie negocjowane, nie masz faktycznego wpływu na ich treść: przystępujesz do nich i podpisujesz umowę w kształcie zaproponowanym przez przedsiębiorcę.  Są to umowy zawierane według wzorca umowy. Przy czym do wzorca zalicza się zarówno dokument o nazwie „umowa", jak i stanowiące załącznik do umowy ogólne warunki umów, czy regulaminy.

Taki  wzorzec umowny wiąże cię - jest dla ciebie obowiązujący, gdy został ci doręczony przed zawarciem umowy. Chodzi o to, żebyś miał możliwość zapoznania się z jego treścią. Bądź uważny, koniecznie sprawdź czy w treści umowy znajduje się oświadczenie, że otrzymałeś załączniki w postaci regulaminu, czy ogólnych warunków umów. Jeżeli tak jest, domagaj się ich wydania i przeczytaj je  zanim złożysz podpis na umowie.

Umowy zawierane powszechnie, w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego nie wymagają podpisania i doręczenia wzorów, wiążą cię, jeżeli z łatwością mogłeś zapoznać się z treścią takiego wzorca.

Przykład:  

Kiedy kupujesz bilet na basen, nikt nie wręcza ci regulaminu basenu, nie podpisujesz umowy na piśmie. Regulamin - wzorzec jest wywieszony na basenie i możesz z łatwością się z nim zapoznać.

 

Wzorzec umowy powinien być sformułowany w sposób jednoznaczny i zrozumiały dla  ciebie. Gdyby doszło do sporu i sprawa trafiłaby do sądu, postanowienia niejednoznaczne zawsze będą tłumaczone na  twoją korzyść, jeżeli jesteś konsumentem.

Gdy zdarzy się taka sytuacja, że podpiszesz umowę sprzeczną z treścią wzorca obowiązującego u przedsiębiorcy, wiąże was umowa, która została podpisana, a nie wzorzec.

Podstawa prawna: 

art. 385-385 3    Kodeksu cywilnego

art. 23a-23d, art. 99a-99f ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów  

art. 47945   kodeksu postępowania cywilnego

Może się zdarzyć, że w twojej umowie znajdą się postanowienia, które zostaną uznane za niedozwolone postanowienia umowne. Oceny takiej dokonuje sąd powszechny bądź Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Żeby postanowienie uznać za niedozwolone, musi spełniać łącznie następujące warunki:

1) nie zostało uzgodnione indywidualnie, przykładowo pochodzi z wzorca umowy, czyli  jest to takie postanowienie umowy, na które nie miałeś rzeczywistego wpływu; gdyby przedsiębiorca twierdził, że dane postanowienie było z tobą negocjowane, musi to udowodnić;

2) kształtuje twoje prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, co oznacza, że przyznane  ci prawa wynikające z danego postanowienia lub nałożone na  ciebie obowiązki nie mogą zostać ocenione jako uczciwe; oceny zgodności postanowienia z dobrymi obyczajami dokonuje się biorąc pod uwagę całą sytuację, która miała miejsce w chwili zawierania umowy. Analizuje się treść umowy, okoliczności zawarcia umowy (przykładowo: czy byłeś zaskoczony propozycją zawarcia umowy, czy przeciwnie sam zaproponowałeś jej zawarcie przychodząc do przedsiębiorcy), a także badając inne umowy, powiązane z umową ocenianą;

3) rażąco narusza twoje interesy, przy czym w grę wchodzą nie tylko interesy ekonomiczne, ale także każde interesy, przykładowo strata czasu, bądź kłopoty logistyczne; nie chodzi przy tym o zwyczajne pokrzywdzenie, ale o bardzo istotne naruszenie twoich interesów, rażąco odbiegające od norm.

Spośród wielu zapisów umowy, najważniejsze są te, które dotyczą ceny (lub wynagrodzenia) i innych tzw. głównych świadczeń stron. Jeśli są one sformułowane w sposób jednoznaczny, nie będą podlegały ocenie z punktu widzenia ich zgodności z przepisami dotyczącymi niedozwolonych postanowień umownych. Wszystkie pozostałe postanowienia umowy mogą być oceniane z punktu widzenia wyżej wymienionych kryteriów.

Podstawa prawna: 

art. 385-385 3    Kodeksu cywilnego

art. 23a-23d, art. 99a-99f ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów  

art. 47945   kodeksu postępowania cywilnego

Niedozwolone postanowienie umowne nie wiąże z mocy prawa, jeśli występuje w umowie zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem. Przedsiębiorca nie może skutecznie powoływać się na takie postanowienie. Umowa w pozostałym zakresie jest wiążąca. Oznacza to, że jeżeli w twojej umowie znajduje się niedozwolone postanowienie umowne, postanowienie takie nie wiąże cię. Traktowane jest tak, jakby go w ogóle nie było w twojej  umowie.  Wiążą cię pozostałe zapisy umowy.

Przeciwko przedsiębiorcy, który stosuje niedozwolone postanowienia umowne mogą zostać wytoczone sprawy przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Podstawa prawna: 

art. 385-385 3    Kodeksu cywilnego

art. 23a-23d, art. 99a-99f ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów  

art. 47945   kodeksu postępowania cywilnego

Katalog przykładowych  niedozwolonych postanowień umownych znajduje się w przepisach kodeksu cywilnego.. Nie jest to lista zamknięta. Lista ma za zadanie ułatwić ocenę, czy w zawartej przez  ciebie umowie znajdują się niedozwolone postanowienia umowne. Na liście znajdują się  między innymi następujące postanowienia:

1) klauzule, które wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania; 

Przykład: 

Kupiłeś karnet na basen, który uprawnia  cię do korzystania z basenu przez 8 godzin w miesiącu, po dwie godziny tygodniowo. Tymczasem w regulaminie zapisano, że jeżeli basen jest w danym tygodniu zamknięty z powodu organizowanych zawodów to twoje godziny w tym tygodniu 'przepadają' i nie możesz żądać zwrotu zapłaconej ceny.

2) klauzule, które uprawniają przedsiębiorcę do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie; 

Przykład: 

Twoja umowa o świadczenie usługi Internetu zawiera postanowienie, stosownie do którego operator telekomunikacyjny może jednostronnie zmienić cenę wybranego przez ciebie pakietu, a to nie daje ci prawa do rozwiązania umowy.

3) klauzule, które pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia, natomiast przyznają takie prawo przedsiębiorcy.

Przykład:

Zawarłeś na czas nieokreślony umowę  na dostarczanie gazet do domu. W umowie jest zapis, zgodnie z którym  przedsiębiorca może ją wypowiedzieć w ciągu dwóch tygodni, zaś tobie takie uprawnienie nie przysługuje.

Podstawa prawna: 

art. 385-385 3    Kodeksu cywilnego

art. 23a-23d, art. 99a-99f ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów  

art. 47945   kodeksu postępowania cywilnego

Jeśli podejrzewasz, że w twojej umowie znajdują się niedozwolone klauzule możesz:

1) Wystąpić, aby  sąd powszechny dokonał oceny czy dane postanowienie jest niedozwolone, w sprawie, która toczy się przed tym sądem. 

Oznacza to, że jeżeli przedsiębiorca wystąpił przeciwko tobie ze sprawą, a podstawą jego roszczeń jest postanowienie, które uznajesz za niedozwolone postanowienie umowne, zgłoś do sądu wniosek, aby uznał to postanowienie za niedozwolone i na tej podstawie oddalił roszczenia przedsiębiorcy. 

Jeżeli ty wystąpiłeś ze sprawą przeciwko przedsiębiorcy i podstawą tej sprawy jest twoje twierdzenie, że dane postanowienie jest niedozwolonym postanowieniem umownym, zgłoś do sądu wniosek, aby je uznał za niedozwolone i na tej podstawie rozstrzygnął sprawę na twoją korzyść.

Ocena zapisu lub zapisów w umowie dokonywana w pojedynczej, indywidualnej sprawie, nazywana jest kontrolą incydentalną. 

 

Przykład: 

Mimo że masz karnet na basen, nie mogłeś z niego skorzystać, bo na basenie były organizowane zawody. Przedsiębiorca nie chce ci zwrócić pieniędzy za niewykorzystane godziny, zapisał bowiem w regulaminie, że w takim przypadku zwrot ceny nie przysługuje. Kierujesz sprawę do sądu wnosząc o zasądzenie na twoją rzecz kwoty, która stanowi równowartość niewykorzystanych godzin i jednocześnie podnosisz, że zwrot wpłaconej, niewykorzystanej kwoty jest należny z uwagi na to, że postanowienie, które wyłącza ten zwrot jest niedozwolonym postanowieniem umownym. Jeśli sąd uzna klauzulę za niedozwoloną, wtedy nie będzie ona wiążąca. W mocy pozostaną natomiast wszystkie inne postanowienia twojej umowy. Przedsiębiorca będzie musiał oddać cenę niewykorzystanych godzin. 

2) Powiadomić o swoich podejrzeniach Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

W tym przypadku sprawa dotyczy wszystkich, którzy mogą być poszkodowani przez stosowanie niedozwolonej klauzuli w umowach stosowanych przez przedsiębiorcę, a UOKiK sprawuje kontrolę abstrakcyjną. 

Każdy, np. ty, może złożyć do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zawiadomienie o podejrzeniu naruszenia zakazu stosowania we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych.

Jeżeli Prezes UOKiK wyda decyzję o uznaniu postanowienia za niedozwolone i zakaże jego wykorzystywania w umowach zawieranych z konsumentami, to skutki takiej decyzji dotyczą tego przedsiębiorcy, który stosował niedozwolone postanowienie oraz wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji.

W swojej decyzji Prezes UOKiK może także określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu,  czyli na przykład może nakazać poinformowanie konsumentów,  którzy zawarli dokładnie taką umowę, o tym, że w ich umowie znajduje się niedozwolone postanowienie umowne.

Decyzje podejmowane przez Prezesa UOKiK są publikowane na stronie internetowej  UOKiK.

Podstawa prawna: 

art. 385-385 3    Kodeksu cywilnego

art. 23a-23d, art. 99a-99f ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów  

art. 47945   kodeksu postępowania cywilnego